Hayvanlar - Bozkır Dedikleri - Mithat Arı

    1-Doğal Hayvanlar:

     a-Memeliler:

Tavşan, tiyin (sincap), tilki, sansar, canavar (kurt), karacanavar (yaban domuzu), kunduz, kirpi, oklu kirpi, sıçan, keleni (tarla faresi), mal bekçisi (sıçanları avlayan fareden büyük, alalı hareketli bir hayvan), kösköpe (köstebek), yarasa, geyik, yaban tekesi, ayı…

     b-Göçmen Kuşlar: 

Leylek, ibibik, gükgük, kınalı serçe, ak serçe, takkalı, kırlangıç, üveyik, göde güvercin, sığırcık, cırık (ardıç kuşu), doğan, kartal, turna, yaban kazı ve ördekler

     c-Yerli Kuşlar:

Kınalı keklik, kara serçe, güvercin, karga, saksağan, körhalak (köralak, alafalak), cükcük (kara tavuk), ala kuş (ağaçkakan), baykuş, kuğu kuşu…

     ç-Sürüngenler, Kurbağa, Balıklar: 

 Zehirli- zehirsiz yılanlar, eliyüzüyulamaç (bistancık, küçük kertenkele), gökkeler, kurbağa, kablanğaba (kaplumbağa),  salyangoz, yalın yengeç, balık (sazan, ala balık, dere balıkları).

     d-Sinekler, Böcekler: 

Kara sinek, sivri sinek, at sineği, böğelek, eğrice, bal arısı, eşekarısı (sarıarı, deliarı, sarı borazan, kara borazan), kelebek, yusufcuk…

     Böceklere   "böcü" denir. Ateşböcüsü, bokböcüsü, botsalböcüsü (uğur böceği), tersböcüsü, cırlavuk (ağustosböceği), kumköpeği, kuyruğuölü (akrep), örümcek, böğe (böe), kene, yavsu, çekirge ve çeşitleri; gökçekirge, kocakarı, erkekçekirge, kanatlı, tavşankaldıran, etnalı, kireznalı, bozçekirge, evçekirgesi, solucan, çıyan, sülük, karınca ve çeşitleri; sarıkarınca, karakarınca, delikarınca, kokarkarınca, kanatlı karıncalar. Pire, bit; bitin yavrusuna yavşak, yumurtasına sirke denir. İlaçların çıkmasıyla yöre halkı bitten pireden kurtuldu.

     2-Evcil Hayvanlar:

     a-Sığırlar: 

İnek, doğurması buzalamak, küçük yavrusu buzağı, sonra dana, daha büyüğünce dişisi düve (düğe), erkeği tosun olur. İneğin, düvenin keleye gelmesine boğasak denir. Düve doğurunca inek, tosun iğdiş edilince öküz olur. Tosunun burulmamış (iğdiş edilmemiş) büyüğüne kele veya boğa denir. Renkleri kara, sarı, ala, ak, konur, alnısakar, bozdur. Ses çıkarmalarına böğürmek denir.

     b-Eşek, At, Katır: 

Mundar hayvanlardır. (Etleri yenmeyen hayvanlar) Bacakları kırılırsa, kemikleri kaynamaz bilinir. Eşeğin ses çıkarması anırmak, katırla atınki hınçırmak (kişnemek)tir. Eşek, at kunnar (doğurma). Dişilerinin erkeğe gelmesine dalap ya da küre denir. Katır doğurmaz. Erkek eşekle kısrağın çiftleşmesiyle doğar. Katıra baban kim? Diye sormuşlar, at dayım olur demiş. Anası eşek babası at olan katırlarda olurmuş fakat sık görülmez. Sıpa eşeğin, tay atın yavrusudur. Eşek; ak, kara, boz renkte olur. Atın rengine donu denir, çok zengindir; yağız, al, doru, kır, aldoru, vb. eşeklerin çoğunlukla ön ayakları, katır ve atların dört ayağı, öküzlerin tüm toynakları nallanır. İnekler nallanmaz. Nallama işini nalbant yapar.

     c-Davarlar: 

Koyunların yavrusu kuzu, sonra toklu olur. Erkeği koçtur. Keçilerin yavrusu oğlak, erkeği teke, bir yaşındakilere çebiç, sonra dişisi yazmış, erkeği çebiçteke olur. Keçilerin erkeğe gelmesine "tekesek" denir. Tekenin değişik sesler çıkararak dişiyi çiftleşmeye hazırlamasına da tekesetmek denir. Davarın iğdiş edilmişine siyis (seyis) denir. Davarlar meler ya da meleşir. Doğurmaları kuzulamaktır. Keçiler kulaklarına göre yaprak kulaklı, kürük, dik kulaklı; renklerine göre kara, gök, ala, ger, boz, ak, alnısakar, ayağısekili, vb. olurlar.

     Davarlar kulaklarından inlenir (enlenir). Her ailenin ayrı bir ini (eni) vardır. Sağ kulağını önünden iki oyuk arkasından bir dilik (bizim enimiz böyle idi) gibi. Dik kulaklı kürük mallar ellenemezdi

     ç-Tavuklar:

 Tavuklar gıdaklar. "gıdgıdak, yumurtam sıcak inanmazsam gel de bak " derler. Erkeği horoz, yavrusu bülüçdür. Gençleri dişisi bula (bulada), erkeği firiktir. Firikler horoz gibi ötmeye başlayınca etleri yenir daha önce mundar sayılır.